Հայաստանում 10 լեռ, որոնք պետք է բարձրանալ
Շատ անգամ եմ ասել, որ Հայաստանի ճոխ բնությունը հաճախ թույլ է տալիս շրջապատի հանդեպ լինել ավելի առատաձեռն, հոգատար և ուշադիր։ Ժամանակի ընթացքում կսկսես ներկային ավելի տեղ տալ, կդադարես ապրել հիշողություններով կամ սին մտքերով։
Վստահեցնում եմ, բնությունը կարող է արթնացնել քո միջի իրականին։ Կծանոթացնի ներքին այն ուժի հետ, որը յուրահատուկ է քեզ և որն ուներ իր ինքնաարտահայտման ժամը։ Եվ եթե կյանքի այս պահին ունես տագնապներ, ապա արշավները կկարողանան պարզեցնել քո մտքերը։ Իսկ եթե լեռնագնացությունը քո տարերքն է, ու առանց լեռների ճանապարհորդություն չես պատկերացնում, ապա կիսվում եմ․ 10 լեռ, որոնք մեկընդմիշտ կփոխեն բնության հանդեպ պատկերացումդ։
Արագած
Քառագագաք հսկա, եթե մեզ՝ հայերիս գիտես, ապա նաև գիտես, որ Արագած լեռը մեր հաղթանդամ հպարտությունն է։ Ամենաբարձր կետը հյուսիսային գագաթն է, որն ունի 4090.1 մետր բարձրություն։ Արագածի մերձակայքում ցրված են բազմաթիվ կոներ։ Հրաբխային ժայթքումների հետևանքով լեռան լանջերը հսկայական տարածության վրա, ընդհուպ մինչև ստորին փեշերը ծածկված են լավաներով։ Վախենում էի անգամ աչք թարթել, ցանկացած անզգույշ շարժում կարող էր չարաբաստիկ լինել։ Արագածի մասին մի քանի ավանդազրույց կա, նրանցից միայն մեկով կկիսվեմ։ Հայոց լեռները մի ժամանակ հաղթանդամ ու հսկա եղբայրներ են եղել։ Ամեն օր, առավոտ վաղ արթնանալով՝ նրանք նախ կապել են իրենց գոտիները և հետո ողջունել իրար։ Ժամանակ է անցնում։ Եղբայրները ծերանում են, սկսում են ավելի ուշ վեր կենալ։ Մի օր էլ արթնանալով՝ նրանք հակառակ իրենց սովորության՝ մոռանում են գոտիները կապել, բարևում են իրար։ Աստված տեսնելով այդ բարկանում և պատժում է եղբայրներին։ Նրանք քարանում են ու դառնում լեռներ, գոտիները՝ կանաչ դաշտեր, իսկ քարացած եղբայրների արցունքները՝ անմահական աղբյուրներ։ Այդ հսկաներից մեծությամբ չորրորդը Արագածն է՝ Մեծ Մասիսից, Սեբելանից և Սիփանից հետո։
Խուստուփ
Ասում են, Խուստուփը համարվում է սուրբ լեռ և ժողովուրդն էլ նրան տվել է ճգնավոր անունը: Լեռան անվան ստուգաբանություններից մեկի համաձայն՝ նրա հիմքում ընկած է խուռիերեն խութու արմատը, որը նշանակում է աղոթք: Դեռ հին ժամանակներից լեռը եղել է աղոթատեղի և ուխտագնացության վայր: Խուստուփի լանջին, Կոզնի կոչված աղբյուրի մոտ էլ ամփոփված է հայ ժողովրդի զորավար Գարեգին Նժդեհի մասունքները։ Լեռան ստորոտից ճանապարհ ընկնելուց միայն 4 ժամ հետո հասանք վերջին բլրին, որից հետո մնում էր հաղթահարել գագաթը, մեր առջև բացվող գագաթի գեղեցկությունից շնչառություն էր ընդատվում։ Դժվար էր հայացք կտրել փառահեղ տեսարանից, բայց պետք էր առաջ շարժվել, դեպի գագաթ։ Կնկատես Սյունյաց լեռների եզակիությունը՝ խրոխտ ու անառիկ, հեռվում ռազմիկների նման շարք կազմած, վեր խոյացած, պերճ, պարծանքի զգացումով լցված կհետևեն քեզ ու քո շարժումներին։ Մարդկային պատմությունների ինչքա՜ն ահռելի և մեծ պաշար են կրում իրենց մեջ, մեզ նման քանիսին են դիմավորել, լսել պատմություններ և ճանապարհել լռությամբ՝ զուրկ մեծամտությունից։ «Գեղեցկությունից կուրանալ» արտահայոտությունը միայն ու միայն Խուստուփում կարելի է ըմբռնել։ Լեռան հյուրերն էինք, հյուրընկալ էր, սկսեց մեզ դյութել ու հրապուրել, տարատեսակ հիացմունքի բացականչություններից հասկացա, որ այն ինչ տեսնում եմ տեսիլք չէր, այլ իրականութուն։ Ամպերը կենսուրախ մանչերի նման մեզ շրջապատել էին։ Հոգեկան ապրումներն այնքան վառ դաջված էին մեր դեմքերին, որ բնությունն էլ էր մեր հետ ցնծում, մետաքսյա նրբությամբ, սպիտակ ամպերը էլ ավելի մոտեցան մեզ ու տեսադաշտը մանրաթելով ծածկվեց։Չգիտեմ էլ ինչպես Խուստուփի շքեղությունից մի կտոր փոխանցեմ քեզ, կրկին ու կրկին մտքումս ընտրում եմ գույներ ու երանգներ, սակայն անօգուտ: Սա այն վայրերից է, որոնց մասին լուռ են խոսում՝ զգալով։
Աժդահակ
Շարժվում ենք դեպի Աժդահակ՝ դեպի Գեղամա լեռնաշղթայի ամենաբարձր գագաթ։ Բարձրությունը 3597 մետր է։ Գագաթին կից` հյուսիս-արևմտյան կողմում կա խառնարան` լցված ջրով։ Այստեղ տարվա մեծ հատվածը ձնածածկ է, իսկ մառախուղ՝ օգոստոս ամսին էլ կարող եք նկատել։ Իմ այնտեղ գտնվելու ժամանակ մառախուղը գրեթե աննկատ եկավ։ Լեռան ջերմությունը, աշխուժությունը դանդաղորեն փոխարինելով իրենով, տեսարանը ազդեցիկ էր։
Աժդահակ անվանումը հայոց բանահյուսության մեջ հայտնի է որպես մարաց թագավորի և վիշապի անուն։ Աժդահակը իրանական առասպելաբանության չար վիշապն է՝ Աժի Դահական։ Աժդահակը, երկյուղելով հայոց Տիգրանից, երազում տեսնում է իր կործանումը և այն կանխելու նպատակով խնամիանում է Տիգրանի հետ՝ կնության առնելով նրա քրոջը՝ Տիգրանուհուն։ Այդուհանդերձ Աժդահակը դավեր է նյութում ընդդեմ Տիգրանի։ Տիգրանուհու միջոցով դավադրությունը բացվում է․ Տիգրանն ու Աժդահակը մեծ զորքերով կռվի են ելնում իրար դեմ։ Տիգրանը սպանում է Աժդահակին, ազատում քրոջը։ Երբ հասա վերջնակետին, մարմնիս լարվածությունն ի սպառ անհետացավ, սկսեցի վայելել կարմիր երանգավորումներով մանր քարերի գոյությունը։ Պապանձվեցի տեսարանից, կանգնած էի երջանկության ու դժվարության երևակայական ուղիղ գծում։
Արա
5-րդ դարում Մովսես Խորենացին իր պատմազրույցներից մեկում ներկայացնում է կրքից կուրացած մի կնոջ մասին պատմություն։ Արա Գեղեցիկի և Շամիրամի մասին պատմող ասքը Մովսես Խորենացու գրի առած գեղեցիկ առասպելներից մեկն է։
Շամիրամը այդ ժամանակներում հզորագույն Ասորեստան պետության թագուհին էր, ով լսել էր հայոց թագավոր Արայի առասպելական գեղեցկության մասին և սիրահարվել, և բնական է, որ ձգտում էր տիրել նրան։
Շամիրամը փորձում է գայթակղել Արային նվերներով, փոխշահավետ առաջարկներով ու գործարքներով, վերջինս մերժում է։ Շամիրամը զարմանք է ապրում, չէ որ տղամարդկանց միշտ էլ գրավել են ինքնավստահ, խորհրդավոր և կրքոտ կանայք։ Ցանկությունից չարացած թագուհին մեծ զորքով հարձակվում է հայոց երկրի վրա: Կռվի դաշտում հայոց արքան զոհվում է: Կրքից կուրացած Շամիամը հրամայում է Արայի դին դնել մի բարձր տեղ և վերքերը լիզելով կենդանացնել նրան: Սակայն ոչինչ չի ստացվում, ու հնարամիտ Շամիրամը իր սիրեկաններից մեկին հագցնում է Արայի զգեստները և բոլորին հայտարարում, թե իբր Աստվածների կամքով հայոց արքան կենդանացել է:
Ըստ պատմիչի, Ասորեստանի թագուհի Շամիրամի դեմ ճակատամարտի ժամանակ Արան իր զորքը դասավորել էր Արա լեռի ստորոտում: Իսկ թագուհին դիրքավորվել էր Հատիսի լանջին: Համաձայն լեգենդի` Արա լեռը հենց Արա գեղեցիկի մարմինն է, որը ընկել էր ճակատամարտի ժամանակ: Հեռվից այն իրոք նմանվում է պառկած մարդու:
Լեռան ժայռաբեկորների մեջ կնկատեք քարանձավ, որն անվանում են Կույս Վարվառայի քարայր կամ Ծաղկեվանք, այս վայրի մասին՝ նույնպես մի քանի ավանդապատում կա:
Արտենի
Արագածոտնի մարզի գեղեցկուհին։ Արտենիի վրա հայտնաբերել են հին քարի դարի կայանների մնացորդներ։
Տեղացիները անվանում են նաև Արթին և Արեգ։ Լեռան բարձրությունը 2047 մետր է, սակայն բարձրանալ սկսում ենք 1500 մետրից։ Գագաթից բացվում է գեղեցիկ տեսարան դեպի Արագած, Արարատ, Գեղամա լեռները և Հայկական պարը, լավ եղանակի դեպքում նաև հազար ու մի եկեղեցիների մայրաքաղաք Անին։
Դիմաց
Դիմաց լեռը վերջին տարիների ամենաայցելվող վայրերից է, անգամ այն մարդկանց համար, ովքեր լեռնագնացությունից շատ հեռու են։ Տեսարան, որտեղ լուսանկարվելու համար հազարավոր մարդիկ են այցելում։
Դիմաց լեռը գտնվում է Տավուշի մարզում՝ Իջևանի լեռներում։ Բարձրությունը՝ 2378 մետր է։ Տեսարժան է լեռան գագաթից բացվող տեսարանը դեպի Իջևանի լեռների ժայռոտ պատերը։
Գագաթ նաև կարելի է հասնել ամենագնացով։
Երանոս
Վերելքը սկսելու էինք Արարատի մարզից։ Ինչ-որ պահի դու ոչինչ չունես, իսկ հաջորդ պահին ունես ավելին, քան կարող ես ընդունել, լեռ բարձրանալու ընթացքում նման մի զգացողություն ունեցա, երբ ողջ ճանապարհն ուղեկցվում է գեղեցիկ տեսարաններով: Առջևում Մասիսն է, դեպի արևելք Երախի լեռներն են, դեպի արևմուտք՝ Ողջաբերդի լեռնաշղթան, ներքևում՝ Ազատի ջրամբարը:
Երանոսի գագաթից նայելով շուրջս՝ հասկացա, ձևավորված սխալ կարծիք կա, թե մարդն է մոլորակի ամենահզոր արարածը: Մենք ինքներս ենք հորինել այս առասպելը միգուցե՞ սեփական եսասիրությունը բավարարելու համար: Բնությունը շատ հզոր, շարժիչ ուժ է: Նա կարող է ներշնչանք դառնալ ցանկացած մարդու համար:
Գութանասար
Մյուս լեռը, որտեղ կրկին շատերն են գնում լուսանկարվելու Գութանասարն է։ Հանգած հրաբխային լեռնագագաթ Հայաստանի Կոտայքի մարզի կենտրոնական հատվածում։ Բարձրությունը 2299,6 մ է։ Սև պատի մոտ լուսանկարվելու համար գրեթե բոլոր մարզերից են այստեղ հավաքվում։ Այստեղ նույնպես կարող եք ավտոմեքենայով հասնել, իսկ քարտեզում «Սև պատ» փնտրիր Գութանասարի փոխարեն․․․Փոքրիկ գաղտնիք իմ կողմից։
Վարդաբլուր (Գայլի ականջներ)
Վարդաբլուր լեռ առավել հայտնի Գայլի ականջներ, գտնվում է Հայաստանի Վայոց Ձոր մարզում։ Երբ հեռվից նայում ես լեռանը գագաթը նման է Գայլի ականջների, հենց այդ պատճառով են անվանում այդպես։ Լեռան բարձրությունը 2455 մետր է: Երևանից գտնվում է մոտավորապես 142 կմ հեռավորության վրա` Զեդեա գյուղից վերելքը սկսելու դեպքում, Մինչև լեռան ստորոտը կան ճանապարհներ, որտեղ կարելի է հասնել մեքենաներով։ Գեղեցիկ լեռնային ճանապարհորդություն է, ինքս երկու «ականջներին» բարձրացել եմ:
Ուղտասար
Ուղտասարը յուրահատուկ բացօթյա թանգարան է։ Վայր, որի միջոցով բացահայտվում է հին հայերի սովորույթները, կենցաղն ու կյանքը։
Ուղտասար բարձրանալու համար առավոտյան պետք է շուտ արթնանալ։ Տեղեկացրել էին, որ տարվա բոլոր եղանակներին լճակի վրա սառցեբեկորներ կան, իսկ ձյունն այս տեղանքում երբեք ամբողջապես չի հալվում։ Իմ, Ուղտասարի բացահայտումները տեղափոխվեցին հունիս ամիս, այդ ժամանակ էլ հնարավոր կլինի տեսնել սև ու մոխրագույն հրաբխային ծագում ունեցող քարերի վրա քարե գործիքներով արված փորագրությունները, որոնցից մեծ մասը համարվում են հուշագրեր` նվիրված ննջեցյալների կյանքին ու հերոսական պատմություններին։ Քարերի վրա պատկերված են մարդիկ` որսի, հողի մշակման, մրցույթների, մարտական և պարային տեսարաններում։ Առկա են կենդանիների բազմաթիվ պատկերներ` վայրի և ընտանի բիզոններ, այծեր, մուֆլոններ, ջեյրաններ, եղնիկներ։
Ճանապարհին էինք, մինչ ես կմտածեի, որ շուտով կտեսնեմ բազմաթիվ նախապատմական ժայռապատկերներ, որոնք 4000-7000 տարեկան են։ Վարորդը ճանապարհի կեսին ասաց, որ Ուղտասար տանող ճանապարհը փակ է։
Լեռնային քայլարշավը սեփական նպատակին հասնելու լավագույն վարժանքներից է։ Իհարկե, կես ճանապարհից սկսում ես ինքդ քեզ «քարկոծել»։ Գայթակղիչ պատկերներ են ի հայտ գալիս։ Զով մի վայրում նստած՝ քամած հյութն էլ ձեռքիդ, որն ընդամենը տեսիլ է։ Շատ հաճախ պետք է կարողանալ ձախողման «դեմքին» նայել, բնավ ոչ հանձնվելու համար, այլ՝ նպատակին հասնելու։
Leave a Reply