ԲացահայտենքՀայաստանի լեգենդները

Հայաստանի լեգենդները

Հայաստանն իր տեսակի մեջ եզակի է՝ լեգենդներ, առասպելներ, ավանդազրույցներ, պատմություններ,  տեսարաններ, առեղծվածի զգացում: Վստահ կարելի է ասել, որ յուրաքանչյուր երկիր էլ իրեն  բնորոշ մի բան ունի, սակայն հայերիս մոտ դրանք ավելի շատ են արտահայտված: Եվ Հայաստանում ճանապարհորդելիս հանդիպում ենք վայրեր, որոնք ունեն գեղեցիկ անուններ և գեղեցիկ պատմություններ:  Կներկայացնեմ, վայրերից միայն մի քանիսը, սակայն իմացեք, որ Հայաստանը հարուստ է լեգենդներով և ավանդազրույցներով: Բարի գալուստ Հայաստան՝ անիրական իրականություն:

Ջերմուկի ջրվեժ կամ Ջրահարսի վարսեր

Երբ  այստեղ օդի ջերմաստիճանը 30 աստիճանից բարձր է, միևնույն է,  ջուրը շատ սառն է: Ջրվեժն ունի 72 մետր բարձրություն, որը թեքությամբ թափվելով Արփա գետի մեջ, աղջկա վարսեր է հիշեցնում: Այն իրականում մեկ անգամ տեսնել է պետք, որպեսզի սեփական աչքերով հնարավոր լինի գնահատել գեղեցկությունը: Տեղի բնակիչները  ջրվեժը  համարում են Ջերմուկի հրաշքներից մեկը և  նրա  մասին  էլ  դեռ շատ վաղ ժամանակներից էլ  լեգենդներ են հյուսվել: Ըստ լեգենդի  շատ հնուց ջրվեժի գլխավերևում` ուղղաձիգ ժայռերի վրա,  իշխանի ամրոցն էր գտնվում, ով ուներ շատ գեղեցիկ դուստր, ում ձեռքը խնդրելու էին գալիս աշխարհի տարբեր հատվածներից: Գեղեցկուհին մերժում էր բոլորին, քանզի նրա սիրտը պատկանում էր  հովվի՝ երիտասարդ որդուն: Ամեն օր` կեսգիշերից հետո, իր ննջարանի լուսամուտից աղջիկը ձորն էր նետում մի երկար պարան, որով երիտասարդը խորը կիրճից բարձրանում էր սիրեցյալի մոտ: Մի օր  իշխանը աղջկա սենյակում պարան է գտնում  և ամեն ինչ հասկանում: Դստերը անիծում  է ասելով. «Եթե մեկ էլ հանդիպես այդ տղային, ջրահարս դառնաս ու երբեք ջրից դուրս չգաս»: Սակայն նրանք միմյանցով այնքան էին տարված, որ չեն լսում իշխանի անեծքը:  Գեղեցկուհին պարանի փոխարեն ժայռի բարձունքից կախում է իր երկար ու գեղեցիկ վարսերը,  և երբ օգնում է, որպեսզի երիտասարդը բարձրանա այդ վայրկյանից էլ  իրականանում է հոր անեծքը. գեղեցկուհին դառնում է ջրահարս, իսկ կիրճ թափվող նրա գեղեցիկ վարսերը դառնում են հրաշագեղ մի ջրվեժ, որը հետագայում ժողովուրդը անվանում է «Ջրահարսի վարսեր»:

Օձի պորտ

Լոռու մարզը հարուտ է հետաքրքիր, տեսարժան վայրերով,   Օձուն գյուղից ոչ շատ հեռու գտնվում է  մարզի հրաշքներից  մեկը՝ «Օձի պորտը»:  Սակայն  պետք է  նշեմ, որ այս  վայրի մասին շատ քչերը գիտեն:  Ասում են  «Օձի պորտ»-ից հոսող ջուրը բուժիչ է ու շատ հաճախ  քայլարշավի սիրահարները   կանգ են առնում այս վայրում   ջուր խմելու և հետները  վերցնելու:  Ըստ լեգենդի  գյուղի ձորակի աջ կողմում կար մի դպրոց, որտեղ իր յոթ աշակերտներին կրթում էր մի իմաստուն ծերունի: Ձորակի ձախ կողմում ՝ լեռան լանջին, հայտնվում է սարսափելի վիշապը և նրա արձակած ձայներից ամեն ինչ է  պապանձվում: Մի օր գյուղացի մի կին՝ սափորն ուսին, իջնում էր լեռան լանջով, և, տեսնելով հրեշին, իսկույն քարանում է: Ծերունին աշակերտներից մեկին ուղարկում է պարզելու, թե ինչ է պատահել: Աշակերտը չի վերադառնում և այդպես բոլոր յոթ աշակերտներն էլ վիշապի բաժինն են դառնում: Դպրոցից դուրս է գալիս ծերունին՝ փնտրելու իր աշակերտներին: Իմաստունը գավազանով խփում է վիշապի գլխին ու ասում. «Քա՛ր դառնաս, աղբյուր բխի քո սրտից, հիվանդի համար դե՛ղ դառնաս»: Իմաստունի ասածն իսկույն կատարվում է: Ջուր, որտեղից օգտվում են ոչ միայն տեղացիները, այլ նաև օտարազգիները… Ասում են, որ մի ժամանակ սափորն ուսին կին-ժայռը պարզ երևում էր, բայց 1939 թվականին այն քանդվել է, իսկ այդ  քարերով անասունների համար գոմեր են կառուցվել:

Սևանա լիճ

Բնության հրաշքներից մեկը՝ Սևանը,  աշխարհում քաղցրահամ ջուր ունեցող 2-րդ բարձրադիր լիճն է: Սևանը  նախկինում բազմաթիվ անուններ է ունեցել, և զարմանալի չէ, որ  այն իր մեջ ունի մի քանի պատմություն, որոնցից միայն երկուսը կներկայացնեմ:   Պատմություններից մեկը վկայում է  1800-ական թվականները,    երբ Ալաշկերտից ու Մուշից թուրքերի կողմից քշված հայերը հասել են Սևանա լճի ափերը: Սևանա լճի մոտակայքում հանգստանալու կանգ առած քարավանը աղջիներին ուղարկում է խմելու ջուր բերելու։  Աղջիկները վերադառնում են դույլերի մեջ լողացող  իշխաններով։ Նրանք հասկանում են, որ այդ հարստությունից հեռանալ պետք չէ և այստեղ էլ   հիմնում են բնակավայրեր։ Քանի որ շատ են նմանեցնում Վանին` անունը կնքում են  Վան։ Ձմռանը   լիճը ամբողջովին սառչում է, տեղի ցուրտ ու դաժան ձմեռը նրանց հիշեցնում է իրենց երկրի մեղմ ու տաք կլիման և դառնորեն կանչում են «Սև Վան եկավ մեր գլխին»:   Մյուս լեգենդը հետևյալն է, Սևանա լճի տեղում ցամաք է եղել՝ անտառապատ բլուրներով և դաշտերով: Գյուղի կողքի, բլրի տակ, եղել է մի առատ աղբյուր, որից ջուր վերցնելիս գյուղացիները հանում էին ակունքի ահռելի փակիչը: Մի երեկո գյուղի հարսերից մեկը ջրի է գնում, հանում է փակիչը, կուժը լցնում ու գալիս տուն՝ մոռանալով փակել ակունքը: Ջուրը դուրս է հորդում, ծավալվում չորս կողմ: Երբ այն հասնում է տներին՝ բնակիչները փախչում են, ասելով. «Քար դառնա նա,  ով բաց է թողել ակունքը»: Եվ մոռացկոտ հարսը քար է դառնում, իսկ ջուրն, անընդհատ բարձրանալով՝ դառնում է լիճ, որի երեսից հազիվ վեր է բարձրանում քարացած հարսի գլուխը:

Շաքիի ջրվեժ

Շաքին մի գեղեցկուհի էր, ում մասին բոլորն  էին խոսում: Արաբների հարձակումից հետո, սուլթանը հրամայում է Շաքիին բերել իր մոտ: Աղջիկն իմանալով լուրը, իրեն նետում է ժայռից, իսկ նրա հագուստի փեշերը տարածվում են և առաջանում է ջրվեժ, որը հետագայում կոչվում է Շաքիի ջրվեժ: Իսկ մյուս ավանդախոսությունը վկայում է հետևյալը, որ  թշնամիները  93 գեղեցիկ աղջիկ են ուղարկում իրենց առաջնորդին: Երբ գերի ընկած  աղջիկների խումբը հասնում է նշանակված վայրը,  դիմում են  իրենց առևանգիչներին. «Մենք ճանապարհին շատ փոշոտվել ու կեղտոտվել ենք, թույլ տվեք գետում լողանանք, նոր ներկայանանք ձեր առաջնորդին»:

Առևանգիչները համաձայնում են: Աղջիկները մերկանալով նետվում են Որոտանի ալիքների մեջ և սուզվելով` անհետանում: Միայն Շաքե անունով մի կապուտաչյա աղջիկ, Որոտանը թափվող գետակի միջով փախչելով, փորձում է ազատվել: Թշնամիները հասնում են նրա հետևից, սակայն նույն վայրկյանին գետակի մեջ հրաշքով մի ժայռ է խոյանում, և ջուրը, նրա վրայով գահավիժելով, իր ճերմակ փրփուրների տակ թաքցնում է Շաքեին: Դրանից հետո այդ ջրվեժն ու նրա մոտ գտնվող գյուղը խոչվում են Շաքեի անունով:

Անահիտի աղբյուր

Այն  գտնվում է Արցախում՝  Հացի գյուղամիջում: Հուշարձանի վրա տեղադրված խաչքարերը, զարդանախշեր պարունակող քարերն ուրույն գեղեցկություն են պարգևում վայրին: Պատահական չէ, որ աղբյուրը գյուղացիների համար սրբավայր և ինքնատիպ հավաքատեղի է հանդիսանում: Հենց Հացի գյուղի աղբյուրներից մեկի մոտ ըստ լեգենդի առաջին անգամ իրար հանդիպել են Վաչագան Բարեպաշտ թագավորը և Անահիտ թագուհին:  Երիատասարդի  ծնողները  դեմ էին զույգի միությանը, քանի որ աղջիկը ծագումով հասարակ  էր: «Աշխարհիս փառքն ու վայելչությունը աչքիս չեն երևում։ Ուզում եմ հեռանալ աշխարհիցս, գնալ անապատ։ Ասում են Մեսրոպ վարդապետը կրկին եկել է Հացիկ, իր շինած վանքումը միաբանություն է հաստատել, աշակերտներ ժողովել, ուզում եմ ես էլ գնալ այնտեղ։ Մա՛յր, դու չգիտես, թե ինչքա՛ն լավ գյուղ է այդ Հացիկը։ Այնտեղի թե՛ տղերքը, և թե՛ աղջկերքը այնպես սրամիտ, այնպես գեղեցիկ են, որ եթե տեսնես՝ կմնաս հիացած», այսպես է նկարագրում գյուղը ապագա թագավոր Վաչագանը` Անահիտին հանդիպելուց հետո: Նրանց սերն այնքան ուժեղ էր, որ կարողանում են համոզել  Վաչագանի ծնողներին:  Այսօր էլ սիրահար շատ զույգեր  աղբյուրից շարունակում են ջուր խմել, քանի որ ըստ լեգենդի տեղի ջուրը ավելի է ամրապնդում միությունը:

Զիզի քար

Արև՛, արև՛, ե՜կ, ե՜կ,

Զիզի քարին վե՜ր եկ.

Սև-սև ամպեր հեռացեք,

Արևին ճամփա տըվեք:

Չկա մի հայ, ով չիմանա  Ղազարոս Աղայանի այս բանաստեղծությունը, սակայն քչերը  գիտեն, որ  այդ նույն քարերը իրականություն են և դրանք կարելի է տեսնել:

«Զիզի Քարեր»-ը, որոնց մասին խոսվում է բանաստեղծության մեջ, հին հեթանոսական ժամանակներից պահպանված վայր է: Ըստ էության «Զիզի քարերը» ոչ սովորական քարեր են: Երկու  քարերի վրա ջուր էին ցանում, որպեսզի անձրև գա, իսկ անձրևների ժամանակ քարերի վրա կրակ էին վառում, որպեսզի այն դադարի: Այդ վայրը մինչ օրս պահպանվում է և գտնվում է Արցախում: Այդ ծեսը  նվիրված  էր անձրևաբերությանը և երաշտի դեմ պայքարելուն:

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site is protected by reCAPTCHA and the Google Privacy Policy and Terms of Service apply.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Instagram
Հետևեք ինձ